Αρχική Σελίδα > Θεματικές ενότητες > Αρχαίο θέατρο > Αρχιτεκτονική

Αρχιτεκτονική

Γενική μορφή του αρχαίου θεάτρου

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο ως αρχιτεκτόνημα είναι μια υπαίθρια αμφιθεατρική κατασκευή ημικυκλικής κάτοψης γύρω από μια κυκλική πλατεία. Χρησίμευε για θρησκευτικές τελετουργίες, αγώνες μουσικής και ποίησης, θεατρικές παραστάσεις, συνελεύσεις του δήμου ή της βουλής της πόλης-κράτους, ακόμα και ως αγορά. Κατά την Αρχαϊκή Περίοδο οι θεατρικοί χώροι διαμορφώνονταν με ήπιες επεμβάσεις σε χαμηλές, φυσικές κατωφέρειες του εδάφους χωρίς λίθινες κατασκευές, ή το πολύ-πολύ με συσσώρευση χωμάτων. Τέτοιες κατασκευές δύσκολα μπορούν να εντοπιστούν από την αρχαιολογική έρευνα. Ορχήστρα γύρω από την οποία στήνονταν ξύλινα καθίσματα έχει εντοπιστεί ωστόσο στο κέντρο της αρχαίας αγοράς της Αθήνας. Εκεί τελούνταν στα χρόνια του τυράννου Πεισίστρατου οι θεατρικοί αγώνες, που από την εποχή του Κλεισθένη μεταφέρθηκαν στο Θέατρο του Διονύσου, στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης. Γύρω στο 335-330 π.Χ., επί Λυκούργου, ανακατασκευάστηκε αυτό το θέατρο εξολοκλήρου από λίθο. Τότε πια αποκρυσταλλώθηκε ο αρχιτεκτονικός τύπος του θεάτρου στη λίθινη μορφή του.

Τα μέρη του θεάτρου

Το θέατρο χτίζεται αμφιθεατρικά σε πλαγιά λόφου.

Στην πλαγιά σε ημικυκλικό χώρο σχηματίζονται οι θέσεις (εδώλια) των θεατών. Ο χώρος αυτός ονομάζεται "κοίλον".

Με οριζόντιο διάδρομο το κοίλον χωρίζεται σε δύο "διαζώματα", το άνω διάζωμα και το κάτω διάζωμα.

Με σκάλες στενές ως κατακόρυφες ακτίνες στο ημικύκλιο του κοίλου το κοίλον διαιρείται σε "κερκίδες". Οι σκάλες αυτές βοηθούσαν στην άνετη και ταχύτερη πρόσβαση των θεατών σε διάφορες θέσεις στο χώρο του κοίλου.

Απέναντι από το κοίλο βρίσκεται σε οριζόντιο επίπεδο κυκλικός χώρος όπου εμφανιζόταν ο χορός (ομάδα χορευτών) του θεατρικού έργου και οι πρωταγωνιστές. Από το χορό, ο οποίος τραγουδούσε και χόρευε [όρχησις=χορός], ο χώρος ονομάστηκε "ορχήστρα".

Στο κέντρο της ορχήστρας βρισκόταν η θυμέλη, δηλαδή ο βωμός του θεού. Γύρω από τη θυμέλη σε δύο ημικύκλια στεκόταν ή χόρευε ο χορός των χορευτών διαιρεμένος σε δύο ημιχόρια με τον ή την επικεφαλής, τον κορυφαίο ή την κορυφαία.

εικόνα

Ο χορός χόρευε και τραγουδούσε με συνοδεία μουσικών οργάνων, όπως αυλού (δείτε την ανάγλυφη παράσταση).

Οι υποκριτές (άντρες ηθοποιοί) φορούσαν πάντα προσωπεία (μάσκες) στο πρόσωπο και έπαιζαν όλους τους ρόλους, αντρικούς και γυναικείους.

εικονα

Πίσω από την ορχήστρα υπήρχε η σκηνή με ένα πατάρι (ονομάζεται λογείον, επειδή από εκεί ακούγεται ο θεατρικός λόγος από τους υποκριτές) και ένα απλό κτίσμα (οίκος) με κιονοστοιχία μπροστά - το προσκήνιο - (δείτε στο παρακάτω σχέδιο), στην οποία τοποθετούνταν ζωγραφικοί πίνακες ως σκηνικά των παραστάσεων.

γλυπτή αναπαράσταση σκηνικού

Δεξιά και αριστερά της σκηνής σχηματίζονταν μικροί χώροι, τα παρασκήνια.

Περισσότερα στοιχεία για το αρχαίο θέατρο και τις παραστάσεις:

Στην οροφή του οίκου, όπως δείχνει το παρακάτω σχέδιο, από το χώρο που ονομαζόταν θεολογείον μπορούσε να εμφανίζεται ηθοποιός που παρίστανε ένα θεό.

σχεδιαστική αναπαράσταση του θεάτρου του Διονύσου, κάτω από το βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών

Ο θεός κάποιες φορές παρουσιαζόταν από μία πλατφόρμα που ανύψωνε ένας ξύλινος γερανός (μηχανή) πάνω από την οροφή του οίκου· στην περίπτωση αυτή ο θεός αποκαλούνταν «από μηχανής θεός». Δείτε στα παρακάτω σχεδιαγράμματα τη μηχανή, καθώς και άλλο μηχάνημα, το "εκκύκλημα", μια εξέδρα με ρόδες συρόμενη επί σκηνής με τη βοήθεια ενός βαρούλκου (μοχλού περιστρεφόμενου) στο οποίο ήταν δεμένο. Το εκκύκλημα χρησίμευε για να παρουσιάζονται προς θέαση τα αποτελέσματα σκηνών που διαδραματίζονταν στο παρασκήνιο, π.χ. το πτώμα ενός ήρωα, εφόσον στο αρχαίο δράμα δεν επιτρεπόταν οι σκληρές σκηνές, όπως ο φόνος, να διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια των θεατών. Πάνω στο πατάρι του λογείου υπήρχε μια καταπακτή, από την οποία με σκαλάκια ανέβαινε ο ηθοποιός που παρίστανε την ψυχή ενός νεκρού και εμφανιζόταν για να μιλήσει προς τους ήρωες του έργου. Τα σκαλάκια αυτά ονομάζονταν "κλίμακες του Χάρωνα". Οι ζωγραφικοί πίνακες ξετυλίγονταν από πρισματικά δοκάρια (που ονομάζονταν "περίακτοι") δεξιά και αριστερά του λογείου πάνω σε τετράγωνα πλαίσια-τελάρα και παρίσταναν άλλους χώρους (π.χ. ύπαιθρο, το λιμάνι) που δεν μπορούσε να παρουσιάσει ο οίκος, το οικοδόμημα της σκηνής. Ο οίκος διέθετε στην πρόσοψή του τρεις πύλες και μπορούσε να παριστάνει ένα παλάτι ή ένα ναό.

Στο σκηνικό χώρο και στην ορχήστρα οδηγούσαν διάδρομοι, η αριστερή πάροδος και η δεξιά πάροδος που περνούσαν από εντυπωσιακές πύλες. Από τις παρόδους εμφανίζονταν οι υποκριτές και ο χορός. Δείτε τις πύλες και τους διαδρόμους στο παραπάνω σχέδιο και στις παρακάτω φωτογραφίες από το θέατρο της Επιδαύρου, το οποίο είναι το καλύτερα διατηρημένο από όλα τα αρχαία θέατρα.